16 de xuño, a procesión do ‘Bloomsday’ por Dublín, rememorando o ‘Ulises’ de Joyce

Quizais ninguén dixo aínda que Dublín é, ou debera ser, a capital do panceltismo, ademais de selo da irmán Eirín, cando ben o merece. Cidade que é o embigo da espiral desa interrelación entre a paisaxe e a paisanaxe, da creatividade, con tantas pingas de realismo máxico que vencella realidades e fantasmas, emocións, misterios, transversalidade, entre contos, cantos e músicas... Nación de San Patricio, de Columbán ou Barandán, de Jonathan Swif, de Bran Stoker, Bernard Shaw, Samuel Becket, de Willian Batler Yeats, de Oscar Wilde...e como non de Joyce ou do pintor Francis Bacon, urbe que recolleu e na que se mostra íntegro o seu desconcertante taller londinense, vertedoiro de lixo e, pola contra, do que saian unhas obras limpísimas, instalado na Hugh Lane Gallery... e patria de tantas mulleres, dende Santa Brigida á cantada vendedora de mariscos Molly Mallone, de Sally Rooney, como da ilustradora Althea Gyles, tan nas miras dos creadores galegos da xeración Nós. Mesmo Otero Pedrayo na súa novela Os camiños da vida (1928), a través do seu alter ego Adrián Soutelo vaise a Irlanda, país de base labrega, irmán “céltico” da Galiza, xa cantado polos románticos con aquelo de “Érguete Galiza e anda...como en Irlanda...” , nación asoballada, onde o protagonista oteropedraián quedará contaxiado da súa rebeldía e “sentir desexos de falar galego” e selo de seu... Risco, tan seguidor do singular movemento modernista irlandés, traduce o Sinn Feinn a Nós e, noutro orde, imaxina ao persoeiro do Ulises, Dédulus en Compostela (Pseudoparáfrase) (1929).... País de Rosalind Franklin, da dramaturga Augusta Gregory,inspiradora de Yeats... e, ao longo dos anos, de tantas agudas voces, comezando pola malograda Sinéad O´Connor, Enya... cabeceiras desa Música celta, de U 2... Diría ademais que non só Dublín, cidade e nación representada pola arpa, é a máis literaria do mundo, senón tamén a máis musical: onde a literatura e a música se atopan e velaí os seus museos literarios, e necesaria visita, como Museum of Literature Ireland.

Mulleres e homes irlandeses abandeirados de liberade, atípicos, singulares, inadaptados, diferentes... que diría e imitaba Risco, creadores que alimentan o psicoanálise, entón tan na vangarda, os máis cun forte sentimento rebelde, de nación, a non ser Joyce, máis inclinado cara ao sentimento imperialista británico, pero rompedor, deconstructivista, inspirador.

Dublín, viveiro de iniciativas literarias, musicais, artísticas...

O Dublín atravesado cara ao porto polo río Liffey, a cidade do Trinity College, das street Gaffton, da Merrion, da O´Conell, das catedrais de San Patricia e da Christ, dos pubs, do Temple Bar, do Fenix Park, do imprescindible Museo Arqueolóxico Nacional, da cervexa Guinness... e de tantas cousas máis e a metrópole que no tempo do corazón do verán, cada 16 de xuño, vístese de época, de etiqueta eduardiana: eles cubertos de bombín ou canotier, chaleques cruzados de leontina... elas, con amplas pamelas á cabeza, de camisa almidoada cuberta de chal, quizais á gorxa un broche de camafeo, de brillantes e amplas saias de raso... Uns e outras lembrando aquel xoves do ano 1904, “o día máis longo do mundo”, descrición da xornada da vida dunha cidade, dezaoito horas nas que se couta esa monumental, rompedora e referente novela da modernidade, o Ulises. Obra escrita entre ires e vires do escritor James Augustine Aloysius Joyce por tres vértices do triángulo europeo: Trieste, Zúrich e París, entre os anos 1914 e o 1921. E velaí para conmemorar a obra unha procesión de xente celebrando as 18 horas, os seus dezaoito capítulos, recorrendo de sitio en sitio onde acontece cada un deles: dende a beiramar sobre a que se ergue a cilíndrica Torre Martelo, en Sandycove, interior na que se narra aquela performance inicial: “Maxestuoso, o bandulleiro Buk Mulligan, chegou embutido polo oco da escaleira, portando unha cunca chea de escuma sobre o que se cruzaban un espello e unha navalla de afeitar. O batín marelo, desatado, ondulábase de xeito delicado ás súas costas polo vento apracible da mañá. Ergueu a cunca e entoou: “Introito ad altare Dei...”. Flash literario co que se enceta o libro, alusión a unha misa coa que se da Introito a unha nova e labiríntica Odisea urbana, agora a través das Igrexas, dos pubs, dos cemiterios e dos parques de Dublín, con parada na farmacia Sweny’s en Lincoln Place e nela mercar unha peza de xabón de limón, atopándose cun novo xeito de Telémaco, de Néstor, de Proteo, de Calipso, de Eolo, de Lostrigóns, de Cíclopes, de Circe, de Emeo e Penélope...cada un dos títulos de cada capítulo...

Novela difícil de ler e máis aínda de traducir e peor si nos movemos dende as gafas mentais, dende os esquemas tradicionais dunha secuencia lóxica. Compre pois quitar semellantes orelleiras: ler a modo, de vagar, buscando os retrogustos e desfrutando cada intre. Sabendo tamén que Joyce xoga, experimenta coa linguaxe, coas formas de dicir, en relación co xeito de escribir... Se acaso compre prepararse, así que aconsellamos previamente saber de que vai a cousa, que cada capítulo está escrito dun xeito diferente... ou mesmo guiarse por un deses libros que ofrecen claves para a lectura, que haber hainos, como fío de Ariadne para furar por tal revirado labirinto urbano. Tampouco viría mal recomendar a súa lectura nun club deses de lectura en grupo e que tanto se levan.

Setecentas páxinas da novela do Ulises que mudaron o xeito de entender o mundo, de escribir e de ler... Carlos Gamerro, autor dun deses libros Claves para entender el Ulises, resúmeo, entre tantas outras cualificacións como unha “Catedral chea de lixo”, de todo o que non é importante. Nova épica ascética en lugares, e nun día de Dublín, onde o que non parecía literario pasa a contarse, onde o vulgar faise sacrosanto. Mesmo o Ministerio de Asuntos Exteriores de Irlanda, asumindo a atractiva importancia icónica do Ulises, creou o Starting Ulysses, audiovisual para introducir á obra.

A Galiza romántica e modernista, a dos precursores e dos renovadores, sempre se mirou nas ansias de liberdade e na creación dese país irmán, que tamén se di céltico e cristián. E velaí que Otero Pedrayo sorpréndese coa obra de Joyce e tenta traducilo ao galego e así o fai, de xeito pioneiro no 1926 para a cultísima revista Nós, dirixida por un Vicente Risco coñecedor de canto acontecía. Algo que compre contextualizar e analizar dentro daqueles anos de confrarías, irmandades, seminarios e xenios modernistas “raros” que dicían os portugueses, os Á rebours que preconizaba Huysmans, pondo en valor á persoa, a singularidade, fronte á rutina da máquina, da revolución industrial. Respostas rompedoras na onda Decadentista.

O 16 de xuño do 1954 é cando dá comezo a iniciativa dublinesa do Bloomsday, a de rememorar o Ulises e a Leopold Bloom, o persoeiro central da novela, un oficinista mediocre. Día central na vida de James Joyce por ser xornadada na que coñece a súa muller e inseparable Nora Bernacle e na que os concorrentes repiten sitios e feitos do que se conta na novela, lendo pasaxes da mesma, facendo parada e ceando os característicos riles de porco fritos, ensalsados, bebendo cervexa, visitando igrexas, o cemiterio de Glasnevin, pubs como o Davy Byrne’s en Duke Street, pedindo un bocata de queixo italiano gorgonzol... Actividade que será imitada con outros autores por outras partes do mundo, facendo itinerarios literarios teatralizados. Sempre Irlanda nos horizonte do Atlántico céltico.